فیلم سینمایی یتیم خانه ایران که مدت ها است روی پرده سینماهای کشور قرار گرفته بازگو کننده بخشی از تاریخ ایران زمین است که کمتر در منابع و آثار تاریخی به آن پرداخته شده و همین موضوع سبب نگاه مثبت مخاطبان و منتقدان به این اثر سینمایی شده است.
یتیم خانه ایران عنوان فیلمی به نویسندگی و کارگردانی «ابوالقاسم طالبی» با بازی «علیرام نورایی»، «فرخ نعمتی»، «انوشیروان ارجمند»، «داریوش اسدزاده»، «علی شادمان»، «ایمان صفا»، «شهرام تیموریان»، «مهری آل آقا» و «جعفر دهقان» است که هفته ها روی پرده قرار گرفته و هنوز در معدودی از سینماها اکران می شود.
این فیلم داستان قحطی و خشکسالی عظیم ایران را در سال های ۱۲۹۵ تا ۱۲۹۷ روایت می کند که در کوران جنگ اول جهانی و در زمان اشغال ایران به دست قوای بیگانه روس و انگلیس رخ داد. یتیم خانه ایران به باور بسیاری از مخاطبان و منتقدان، فیلمی ارزشمند و قابل تامل است که بخشی تاریک و ناگفته در تاریخ ایران را به نمایش درآورده و بازگو می کند.
** تحسین برخی منتقدان رویکرد سینمایی طالبی از ساخته تازه او
طالبی کارگردانی است که تا پیش از این بسیاری به موجب آنچه نگاه ایدئولوژی محورش در سینما می خواندند، انتقادهایی را به او وارد می دانستند اما تازه ترین اثر او یعنی یتیم خانه ایران به اندازه ای مقبول افتاده که حتی منتقدان رویکردهای وی در سینما نیز بر خوش ساخت و اثرگذار بودن فیلم جدید او صحه می گذارند.
«جواد مجابی» شاعر، نویسنده، نقاش، منتقد ادبی، طنزپرداز و روزنامه نگار در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، از یتیم خانه ایران به عنوان اثر خوب طالبی یاد کرد و گفت: فیلم یتیم خانه ایران فیلم ارزشمندی است و به زیبایی بخش مغفول مانده از تاریخ ایران و دشواری های زندگی هموطنانمان در این دوره را به تصویر می کشد. بنده اگرچه با برخی دیدگاه های آقای طالبی و رویکردهای وی در برخی آثارش مخالفم اما نمی توانم ارزشمندی های اثر جدید او را نادیده بگیرم. به گفته مجابی، تحول و پختگی عمیقی در ساخته جدید طالبی به چشم می خورد.
** منتقدان سینما چه می گویند؟
«جبار آذین» منتقد و مدرس سینما، همزمان با آغاز اکران فیلم سینمایی یتیم خانه ایران در نقدی شفاهی به یکی از تارنماهای سینمایی گفت: این اثر سینمایی بازگو کننده مظلومیت ها، باورها، سنت ها و مقاومت های مردمی و ملی ایرانیان و ظلم و تعدی متجاوزان بیگانه و کوشش های اجتماعی برای تداوم حیات جامعه و سربلندی ایرانیان است. فیلم یتیم خانه ایران یک اثر مرجع و ماندگار تصویری درباره گوشه ای از تاریخ ایران و نمونه ای آغازگر برای تولید آثار سینمایی تاریخی هدفمند و ارزشی مقاومت و ملی است.
«محمدتقی فهیم» بازیگر و منتقد سینما نیز در اواخر آبان ماه درباره یتیم خانه ایران چنین نظر داد: یتیم خانه ایران از لحاظ تاریخی و ایدئولوژیک دارای اهمیت زیادی است و ضعف های موجود باعث نمی‌شود که کلیت آن نادیده گرفته شود. ما تا به حال همواره در زمینه دیپلماسی جهانی و بحث سیاست در دنیا حضور داشته ایم، ولی متاسفانه درعرصه فرهنگ و به ویژه سینما خیلی منفعل عمل کردیم و به جز یکی یا ۲ مورد دیگر اثر، فیلمی نداشتیم که بتواند در کنار دیپلماسی ما، در جهان بدرخشد.
وی افزود: عموما آثار ما از موضع حقارت آمیزی به مسائل کشور نگاه می کردند و حتی ایران را به دلخواه کشورهای دیگر به تصویر می کشیدند، ولی یتیم خانه ایران در عین افشاگری علیه اقدامات امپریالیسم و کشورگشایی قدرت های بزرگ، پرده از اقدامات آنها علیه ایران برداشته است.
«محمد تقی زاده» منتقد دیگری است که چندی پیش در نشریه «بانی فیلم» به حمایت از محتوای یتیم خانه ایران و انتقاد از فرم آن پرداخت. وی با شعاری خواندن فرم این فیلم نوشت: ابوالقاسم طالبی را می توان دیگر، یکی از استراتژییست ترین فیلم سازان سینمای ایران نامید که بخصوص در دو فیلم اخیرش نشان داده فراتر از پیام و ایدئولوژی و ارزش که همفکرانش مانند حاتمی کیا وده نمکی و مرحوم سلحشور جستجو می کردند وی به دنبال اهداف استراتژیک تر و تاثیرگذارتری است.
به نوشته تقی زاده، طالبی در یتیم خانه ایران پرده از خیانت ها و استعمار و قلدری های دولت متجاوز انگلستان بر می دارد تا به قول خود او یکی از مهمترین اتفاقات این سرزمین را واکاوی و تعریف کند که میلیون ها ایرانی در آن جان خود را از دست دادند و البته هیچ اثر و ردپایی در کتاب های دانشگاهی و حتی مدرسه دانش آموزان هم در آن دیده نمی شود و یکی از صدها هزار اتفاق و حادثه ای است که پتانسیل فیلم شدن و آشنا کردن مردم با تاریخ کشورشان را دارد که متاسفانه خیلی فیلم نامه نویسان مان سراغش نمی روند و طالبی این همت را انجام داد و این واقعه مهم تاریخ ایران را فیلم کرد.
«افشین علیار» در نقدی که اواسط آبان ماه در روزنامه «هنرمند» منتشر ساخت تصریح کرد طالبی در جریان ساخت یتیم خانه ایران بارها به دام شعارزدگی در مبارزه با امپریالیسم می افتد و اجازه می دهد تا رویکردهای شعاری و ایدئولوژیک در کارش اثرگذار شود.
تقی زاده نیز این باره در نقد خود می نویسد: آنچه فیلم را دچار مشکل و روایت و باورپذیری داستان را سست وکم اثر می کند موضع واضح و بسیارتکرار شونده فیلمساز که در اینجا فیلمنامه نویس هم هست به حساب میاید. طالبی نتوانسته فارغ از ایرانی بودن داستانی واقعی و تاریخی را بدون لکنت تعریف کند و بارها و بارها موضع گیری و جهت گیری اش را در فیلم القا می کند بطوریکه دیگر داستان از روند واقعی بودن و مستند بودن خارج می شود و گویی شخصی که با دشمنی مواضع ضد استعماری اش را مکررا در حال تکرار کردن است.
** نگاه مخاطبان به یتیم خانه ایران
مخاطبان فیلم یتیم خانه ایران در برخی تارنماهای سینمایی در بخش نظرات کاربران نقدهایی را در مورد این فیلم مطرح کرده اند که بیشتر این نقدها مثبت است. یکی از مخاطبان در سایت سلام سینما نوشته است: امروز فیلم رو دیدم جذاب، هیجان انگیز و غمگین بود. پایان فیلم هم با تشویق افراد داخل سالن همراه شد. «واقعا فوق العاده بود! اصلا انتظار دیدن چنین فیلم محشری را نداشتم…!»؛ این نیز نظر مخاطبی در سایت سلام سینما در خصوص یتیم خانه ایران است. کاربر دیگری هم نوشته است: شاید با تفکر آقای طالبی مشکل داشته باشم ولی این فیلم فوق العاده جذاب و دیدنی بود، تجربه ای واقعا متفاوت در سینمای ایران.
مخاطب دیگری نیز اگرچه انتقادهایی را به تکنیک های هنری در ساخت این فیلم وارد می داند اما می نویسد جدای مساله هنری و تکنیک های ساخت فیلم که حتما جای بحث دارد، اما ممنونم از ساخت این فیلم و به تصویر کشیدن گوشه ای از جنایت انگلیس. اشک ریختم و فیلم را دیدم. اکثرا تماشاگرها ناخواسته اشک می ریختند.
کاربر دیگری هم یتیم خانه ایران را روایتی از تاریخ دانسته که کمتر از آن اطلاع داریم. این فیلم شاید در بخش هایی هم ضعف داشته باشد مثلا صدا ولی فیلم متفاوتی بود.
در این میان نگاه ها و نظرهایی هم بود که فیلم طالبی را اثری ضعیف می دانستند. نبود کشش داستانی، تصنعی و بی ایده بودن و ریتم کند از انتقادهایی است که مخاطبان در خصوص یتیم خانه ایران مطرح ساخته اند.
