جشن اسفندگان (سپندارمذگان sepandarmazgan) یکی از جشنهای ایرانی است که طبق تقویم رسمی در روز ۲۹بهمن ماه (روز اسفند از ماه اسفند) برگزار میشود.
«اسفند» یا «اسپند» در فارسی، «سپندارمت» یا «سپندارمذ» در پهلوی و «سپَنتَ آرمَیتی» در گاتها یکی از فروزههای اهورامزدا و در اوستای نو نام یکی از امشاسپندبانوان است که در جهان مینُوی نماد بردباری و فروتنی اهورامزدا و در این جهان نگهبان زمین و زایش و سرسبزی آن است.
در گاهشماری ایرانی، دوازدهمین ماه از سال و پنجمین روز از هر ماه «اسفند» نام دارد، از اینروی در روز اسفند از ماه اسفند که برابر با گاهشماری امروزی ۲۹ بهمن، در آستانه بهار طبیعت و نوشدن زمین «جشن اسفندگان» برپا میشود.
اسفندگان جشنی بهاری است که در آستانه نوروز برگزار میشود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آوردهاست که ایرانیان از دیرباز روز پنجم اسفند را جشن ویژه زنان و زمین میدانند و در این روز مردان به زنان هدیه میدهند و از این روی به آن جشن مردگیران نیز میگویند.
دکتر خالقی مطلق درباره آیینهای اسفندگان یا جشن آزادی زنان مینویسد که اسفندگان جشن بهاری زنان بوده که در آن روز زنان از آزادی بیشتری برخوردار بودند و به ویژه دختران «دمِ بخت» به همسرگزینی تشویق میشدند و از این رو این جشن را «مردگیران» مینامیدند.
در جشن اسفندگان، زنان خود را میآراستند و در طول روز به پایکوبی و شادی میپرداختند و همچنین نیایش میکردند. دختران نیز از این جشن سهمی داشتند چون برخی این جشن را ویژه «عروسان نادیدهشوی»، یعنی «دختران شوهرنکرده» دانستهاند. دختران نیز جشن میگرفتند و به کام دل شادی میکردند. دختران و زنان در جشن دستههای گل به دست میگرفتند.
پختن و خوردن آش اسفندی یا دانکو یا هفت دانه یا دونی از سنتهای جشن اسفندگان است.
در فرهنگ ایران، هر یک از روزهای ماه را گلی ویژه است و گل ویژه سپندارمذ یا جشن اسفندگان، گل پلنگ مشک است که برخی به اشتباه گل بیدمشک مینامند و در فرهنگ نامههای گیاهشناسی از گل پلنگ مشک و درخت بیدمشک به عنوان دو گونه گیاهی متفاوت نام برده میشود.
جشن اسفندگان نه از نظر زمانی و نه از نظر محتوا و مفاهیم و فلسفه برگذاری و سنتها هیچ شباهتی به جشن والنتاین ندارد.
جشن اسفندگان روز مادر زمین، روز گرامی داشت زن و زندگی و زایش و روز ملی زن و مادر یا جشن آزادی زنان است و نامیدن آن با عنوانهای ساختگی مثل «روز مهر ایرانی» یا «روز عشق ایرانی» و انطباق آن با والنتاین نادرست است.
همه جشنها و آیینهای زیبا در همه فرهنگها و از همه ملتها شایسته احترام هستند و اگر پیامی انسانی در آنها هست که مردم دوست دارند پس میتوان و باید آنها را گرامی داشت و جشن والنتاین نیز اینچنین است.