هفتهنامه آسمان در گزارشی نوشت: “در بررسی دغدغههای حجتالاسلام علوی (وزیر جدید اطلاعات) طی سالهای گذشته مشخص میشود که وی ازلحاظ گفتمانی، ملاحظهای همچون هاشمی رفسنجانی داشته و از ایده وحدت ملی قاطعانه دفاع میکند.”
علوی دو هفته قبل در مصاحبهای از عدم تایید صلاحیت هاشمی رفسنجانی توسط شورای نگهبان انتقاد کرده بود. وی همچنین گفته بود که فضای امنیتی که در کشور وجود دارد باید برطرف شود. این سخنان با استقبال فعالان سیاسی و رسانهای مواجه شد. دکتر علوی اهل شهرستان “لامرد” در استان فارس است.
متن گزارش هفتهنامه آسمان را درباره دکتر علوی، وزیر جدید اطلاعات در ادامه بخوانید:
سجاد سالک : هم کوهنورد است و هم مجلس روضه برگزار میکند. از نشست و برخاست با جوانان همیشه استقبال کرده و اگر کسی تاب شنیدن کنایه و متلکهای مزاح گونهاش را ندارد بهتر است باب شوخی را با وی باز نکند؛ مخصوصا حالا که قرار است وزیر اطلاعات شود.
در میان چهرههایی که نامشان به عنوان وزرای پیشنهادی دولت تدبیر و امید اعلام شد یکی از کنجکاو برانگیزترین چهرهها سیدمحمود علوی است که به عنوان وزیر اطلاعات به مجلس معرفی شد. از روزی که حسن روحانی به ریاست جمهوری رسید، وزارت اطلاعات یکی از وزارت خانههای مهمی بود که اصلاحطلبان و اعتدال گرایان چشم به آن دوخته و انتظار داشتند چهرهای راهی این وزارتخانه شود که نسبت به فضای سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته و ضمن برقراری اقتدار اطلاعاتی، در برقراری رابطه خوب با اهالی فرهنگ و سیاست نیز توانمند باشد.
اصلاحطلبان و اعتدالگرایان البته هرگز انتظار نداشتند چهرهای اصلاحطلب وزیر اطلاعات شود اما امید داشتند فردی بر صدر بالاترین نهاد اطلاعاتی و امنیتی کشور بنشیند که جامعه را بشناسد و خاطره روزهای باثبات، امن و اعتماد آفرین دوران علی یونسی را زنده کند. اما آیا حجتالاسلام سیدمحمود علوی چنین گزینهای است؟
این سید و آن شیخ
در میان وزرای پیشنهادی کابینه، سیدمحمود علوی شبیهترین چهره به حسن روحانی است. علوی همچون روحانی معمم است، دکترا دارد. در همه سالهای فعالیت سیاسی از اعتدال و میانه روی دفاع کرده و منتقد هتاکی به بزرگان و شخصیتهای شناخته شده کشور بوده است. وی همچون حسن روحانی هم معتمد مقام معظم رهبری بوده، هم از ایشان حکم مسوولیت دریافت کرده است. علوی مانند روحانی سخنور چیره دستی است و به مسائل و معضلات کشور با عینک فرهنگی و اجتماعی مینگرد. یکی از نقاط درخشان در کارنامه علوی این است که در بحبوحه اتفاقات سال ۱۳۸۸ و در زمانی که با القاب و برچسبهای توهین آمیز، بازار حمله به چهرههای سرشناس کشور داغ بود وی نه تنها در این میدان وارد نشد بلکه در مصاحبههای مختلفی که ترتیب داد از این رویه انتقاد کرد: «اگر عزیزانی حرفی دارند و معتقدند عدهای تخلف کردهاند، بهتر است که از مسیر قانون اقدام کنند، باید از ایجاد التهاب با یک سلسله صحبتها و اظهارنظرهای تند در رسانهها خودداری کنند؛ مخصوصا کسانی که حامی دولت دهم هستند… متاسفانه برخی از این عزیزان که ادعای حمایت تند و تیز از دولت را دارند، صحبتهایی را مطرح و فضای جامعه را با التهاب مواجه میکنند و اگر کسانی بیایند صحبتهایی متفاوت با آنها بکنند، بلافاصله آنها را متهم میکنند که به این جریان و آن جریان سیاسی منتسب هستند.» (ایسنا، ۳۰ آذر ۱۳۸۸)
از مجلس اول تا مجلس خبرگان
سیدمحمود علوی معممی است خوشمشرب، دارای روابط عمومی قوی و از روحانیون اهل وعظی محسوب میشود که در برقراری رابطه با نسل جوان توانمند بوده و جلسات روضه و مجالس سخنرانی عزاداری در منزل شخصیاش همه ساله برقرار بوده و از نظر شخصی ارادت تام و تمامی به مقام معظم رهبری دارد. سابقه آشنایی و همکاری علوی و حسن روحانی به مجلس اول برمیگردد جایی که علوی سخنگویی کمیسیون شوراها و امور داخلی پارلمان را برعهده داشت و روحانی رئیس کمیسیون دفاع بود. علوی همچون روحانی سابقه همکاری با نیروهای مسلح را دارد. اگر روحانی به واسطه عضویت در شورای عالی دفاع، عضویت در شورای عالی پشتیبانی جنگ و معاونت فرماندهی جنگ برای نیروهای مسلح شناخته شده است، علوی به مدت ۹ سال ریاست سازمان عقیدتی سیاسی ارتش را عهدهدار بود و پیش از آن هم در مقام معاون نظارت و بازرسی و معاون روابط عمومی و تبلیغات سازمان عقیدتی سیاسی وزارت دفاع انجام وظیفه میکرد.
علوی در زمانی که ریاست عقیدتی سیاسی ارتش را عهدهدار بود از ورود یگانهای زیرمجموعه به بحثهای سیاسی و جهت گیری به نفع یا ضرر یکی از جریانها جلوگیری کرد. خود وی هم تا زمانی که در ارتش مسوولیت داشت وارد بحثهای جناحی نشد و فعالیت سیاسی و حضور او در جمع احزاب و گروهها پس از پایان ماموریتش آغاز شد. علوی قبل از آنکه با روحانی در هیات دولت همکار شود، در مجلس خبرگان با وی همنشینی داشت و از روحانی برای سخنرانی در مراسمهایی که برگزار کنندهاش عقیدتیسیاسی ارتش بود دعوت میکرد.
گزینه فاطمی، یار رضایی، همراه تفکر روحانی
پیش از آنکه علوی بهعنوان وزیر اطلاعات به مجلس معرفی شود وی خود را برای حضور در ساختمان فاطمی آماده کرده بود چراکه یکی از گزینههای جدی وزارت کشور محسوب میشد. شاید خیلیها به خاطر فعالیت در مقام ریاست شورای عالی حزب ایستادگی، علوی را از نزدیکان محسن رضایی بدانند. با این حال مجموعه دیدگاهها و اظهارنظرهای وی در ۴ سال گذشته نشان داد که وی به گفتمان هاشمیرفسنجانی نزدیکی بیشتری داشته و چهرهای اعتدالگرا محسوب میشود.
در این میان شاید یکی از سوالهای مهم این باشد که چه شد او بهرغم حضور در اردوگاه محسن رضایی (در جریان انتخابات مجلس دهم) چند هفته قبل از انتخابات ریاست جمهوری به کمپین انتخاباتی روحانی پیوست و از دکتر حسن روحانی حمایت کرد؟
علوی تاکنون به این سوال پاسخ نداده و حالا با معرفی به عنوان وزیر اطلاعات بعید است وارد بحثهای سیاسی شود. در این خصوص تنها میتوان به گمانهزنی پرداخت. علوی از چهرههایی محسوب میشود که نسبت به آیتالله هاشمی رفسنجانی و تفکر اعتدالی توجه ویژهای دارد و مشی هشت سال گذشته را برای حل مشکلات کشور مناسب تشخیص نمیداد. میتوان احتمال داد وی با وجود اینکه در مقام رئیس شورای عالی حزب ایستادگی به طیف رضایی و تفکر افراط گریز نزدیک جلوه میکرد با قطعی شدن حضور روحانی و حمایت همه اعتدالگرایان از وی، روحانی را گزینه مناسبتر و اصیل تری برای تغییر وضع موجود و بازگشت قطار انقلاب به ریل اعتدال تشخیص داده و از این رو از کمپین رضایی خارج شده است.
به این ترتیب علوی ریشهاش به اصولگرایان اصیل برمیگردد. با این حال روحانی طی سالهای گذشته ضمن حفظ ارتباط با اصولگرایان، بیشتر به سمت اصلاحطلبان گردش داشته، علوی ضمن حفظ ارتباط با طرفداران تغییر، پایگاه اصلیاش را در اصولگرایی قرار داده و البته علیه سوم تیریها موضع گرفته است. شاید عجیبترین اتفاق در کارنامه سیدمحمود علوی ردصلاحیت سوال برانگیز وی در جریان انتخابات مجلس نهم باشد. اتفاقی که هیچگاه دلیلش روشن نشد و علوی هم با ناراحتی آن را پذیرفت.
مسیری سختتر از کلک چال و دماوند
وزیر پیشنهادی اطلاعات علاقه زیادی به برنامه کوهپیمایی و حتی سابقه حضور در قله دماوند را دارد. او در صورتی که بتواند رأی اعتماد نمایندگان را به دست بیاورد احتمالا نمیتواند مانند هر جمعه، راهی ارتفاعات شمال تهران شود. با این حال روحیه ورزشکاری و توان بالای جسمانیاش در میان اطرافیانش معروف است. علوی از جمله روحانیانی محسوب میشود که نگاه فرهنگی به مسائل داشته و اگر بتواند وزیر اطلاعات شود به واسطه روحیه تعاملگرا و آشتی جویانهای که دارد، احتمالا در کاهش فضای امنیتی و افزایش اعتماد عمومی به این نهاد و ترسیم جلوهای جدید از این وزارتخانه نقش چشمگیری ایفا خواهد کرد. با این حال برخی این نگرانی را دنبال میکنند که علوی به خاطر دوری از فضای کارهای امنیتی و دلمشغولیهای اجتماعی که در سالهای گذشته داشته از فضای این وزارتخانه دور بوده و نتواند تسلط بالایی در مجموعه تحت مدیریتش اعمال کند.
به دنبال جذب حداکثری
حجتالاسلام علوی چهرهای رسانهای محسوب میشود. وی جزو معدود نمایندگان مجلس خبرگان است که سایت شخصی فعالی داشته و در عرصه مصاحبه با رسانهها نیز حضوری جدی دارد. برای وی بروز جلوهای مناسب در افکارعمومی، اعتمادسازی و کسب رضایت شهروندان و دوری از برخوردهای قهرآمیز اهمیت زیادی دارد و این ویژگیها برای فردی که قرار است مسوولیت وزارت اطلاعات را برعهده بگیرد جالب توجه مینماید.
از طرفی در ولایت مداری محمود علوی کسی نمیتواند تردیدی به خود راه دهد. وی همیشه و در همهحال ابراز عقیده کرده که ولایت محور است و همه باید خود را در سایه ولایت فقیه قرار دهند. استناد به سخنان مقام معظم رهبری در مصاحبههای علوی همیشه دیده میشود. بعید است بتوانید مصاحبه یا گفت و گویی از حجتالاسلام والمسلمین علوی پیدا کنید که وی در آن به بیانات مقام معظم رهبری اشارهای نکرده باشد. وی اگر از وحدت یاد میکند، اگر از حفظ حرمت بزرگان ذکری به میان میآورد و اگر از لزوم آرامش در کشور حرف میزند همه را با نکتهای یا اشارهای به بیانات رهبری ارجاع داده و فصل الخطاب بودن، محوریت و توجه به توصیههای ایشان را ضمیمه سخنان خود میکند. نکته مهم اینکه وی یکی از منتقدان استفاده ابزاری از سخنان مقام معظم رهبری است و بارها به جریانها و گروههایی که میکوشند با ادعای ولایت مداری، دیگر گروهها را حذف کنند هشدار داده: «اینکه افراد در خط ولایت و در راستای وفاداری به ولایت حرکت کنند و خود را سرباز ولایت بدانند یک ارزش است، اما اینکه با کمترین انتقاد، دیگران را از این دایره خارج کنند و افراد را بیرون از دایره ولایت و نظام قرار دهند، چیز خوبی نیست.»
وی از چهرههایی است که به دفع حداقلی و جذب حداکثری اعتقاد بارز داشته و معتقد است: باید در اردوگاه انقلاب حداکثر ممکن مردم را نگه داریم و خارج از اردوگاه انقلاب حداقل بماند. (۱۱ آذر ۱۳۸۸) شاید خواندن این جمله از کسی که قرار است وزیر اطلاعات دولت روحانی باشد خرسندی و امید فراوانی بیافریند: «ما نباید بهگونهای رفتار کنیم که برای ستادهای فرماندهی مقابل انقلاب سرباز و افسر درست کنیم و نیرو پرورش دهیم و در صورتی که ما برخوردهای دفعی داشته باشیم این مساله باعث میشود یک سری از گروهها و اشخاص که ظرفیت چندان بالایی ندارند از اردوگاه انقلاب فاصله بگیرند و به اردوگاه مقابل انقلاب بپیوندند و این با عقل و تدبیر جور در نمیآید.» وزیر اطلاعات پیشنهادی حسن روحانی از حوادث سال ۸۸ به عنوان خراشی یاد میکند که به وحدت عمومی در جامعه آسیب زد و معتقد است: ما باید نسبت به یکدیگر رحمان باشیم و مرز خودی را آنقدر تنگ نکنیم که اغلب افراد از «بینهم» خارج شوند… همه باید تلاش کنیم مهربانی و صمیمیت را بهعنوان خمیرمایه برخوردهای سیاسی و اجتماعیمان مدنظر قرار دهیم و استراتژی وحدت، برادری و همدلی و صمیمیت به عنوان زیربنای تمام برنامهریزیهای ما قرار بگیرد. (ایسنا، ۲۵ اسفند ۱۳۸۸)
مدافع تحزب، منتقد پایداری
نکته مهم در اعتقادات علوی این است که به تحزب و لزوم فعالیت آزادانه احزاب و گروهها باور دارد. وی در چهارسال گذشته پس از خداحافظی از عقیدتی سیاسی ارتش ارتباط خوبی با فعالان سیاسی برقرار کرد و حتی دعوت احزاب برای سخنرانی در گردهمایی سالانه شان را هم پذیرفت. علوی البته از منتقدان احزاب دولت ساخته محسوب میشود و تجربه حزب کارگزاران و مشارکت را هم بهخاطر آنچه زاییده قدرت بودن میخواند مناسب نمیداند اما در سخنرانیهایش از فعالیت احزاب دفاع کرده و آن را لازمه رشد یک جامعه میداند.
منشِ علوی میانهای با منش جبهه پایداری ندارد. وی بارها به تلویح، سوم تیریها و تندروهای جبهه پایداری را مورد انتقاد قرار داده و افراطگری، سوءاستفاده از آرمانها و مهمتر از همه سوءاستفاده این طیف از سخنان مقام معظم رهبری را مورد نقد قرار داده است. یکی از مهمترین اظهارات وی چند روز پس از راهپیمایی ۹دی بود. درست در زمانی که فضای کشور سمت و سوی خاصی داشت و فعالان سیاسی مواضع تند و تیزی علیه چهرههای برجسته انقلاب اتخاذ میکردند، علوی در مصاحبهای صحبتهای نسنجیده و حرکتهای نامعقول را باعث افزایش التهابات دانست و گفت: با کمال تاسف مشاهده کردهایم که برخی افراد با تفسیر بهرأی سخنان مقام معظم رهبری به تندرویهای خود ادامه میدهند و این باعث افزایش التهاب هرچه بیشتر در جامعه میشود. (ایسنا ۲۶ دی۱۳۸۸) تذکر به طرفداران دولت احمدینژاد هم در رویه محمود علوی دیده میشود. اساسا مشی وحدت جویانه و دفاع وی از همگرایی و کنار گذاشتن اختلافات از نقاطی است که باعث میشود وی هیچگاه مرز مشترکی با سوم تیریها نداشته باشد. درمقابل هرگاه لازم بوده وی سوم تیریها را مورد تذکر و ارشاد دلسوزانه قرار داده است: «انتظار ملی از کسانی که علاقهمند به کشور هستند و خود را طرفدار دولت خدمتگزار میدانند و علاقهمند هستند که دولت در عرصه کار و برنامهریزی موفق باشد، این است که در راستای وحدتآفرینی حرکت کنند و ازبیان صحبتهایی که بوی تفرقه و واگرایی دارد، پرهیز کنند و اگر صحبتهایی داشته باشند که بوی تفرقه و واگرایی داشته باشد و از طرف دیگر ادعا کنند در خط ولایت فقیه حرکت میکنند این نتیجه حاصل میشود که آنها عملکردشان با حرفشان یکی نیست و همخوانی ندارد.» (ایسنا ۱۲ مهر ۱۳۸۸)
رویارویی با تخریبکنندگان و هتاکان
یکی از دغدغهها و دل نگرانیهای علوی در سالهای گذشته، تهمتزنی، حمله و تخریب علیه چهرههای اصیل انقلابی بود که به دلیل نگاه منتقدانهشان مورد بیمهری قرار گرفتهاند. وی در مصاحبهها و گفتوگوهای متعددی از این افراد دفاع کرده و رفتار «به ظاهرانقلابیهای دوآتشه» را مورد انتقاد قرار داده است: «جامعه اسلامی بهکارگیری الفاظ نازیبا و بازی با حرمت و حیثیت افراد را نمیپسندد و انتظار دارد افراد با ادبیات و گفتمان اسلامی که همان گفتمان اخلاق و انسانیت است با یکدیگر صحبت کنند… برخی جوانان میگویند ما یک تکلیف داریم و مقام معظم رهبری نیز تکلیف دیگری دارند. آنها میگویند تکلیف ما این بود که در حرم امام(ره) آن حرکت را انجام دهیم و تکلیف مقام معظم رهبری نیز این بود که صورت نوه امام خمینی(ره) را ببوسند ولی این توجیه به معنی تئوریزه کردن بداخلاقیهاست و یک تئوری غلط است.» (ایسنا ۱۴ اسفند ۱۳۹۱)
همسو با هاشمی، همراه با طبقه متوسط؟
در بررسی دغدغههای حجتالاسلام علوی طی سالهای گذشته مشخص میشود که وی ازلحاظ گفتمانی، ملاحظهای همچون هاشمی رفسنجانی داشته و از ایده وحدت ملی قاطعانه دفاع میکند. وی همواره نگران دودستگی و اختلاف میان جریانهای سیاسی بوده و معتقد است راه عبور کشور از مشکلات، وحدت و کنار گذاشتن اختلافات است: «هر انسانی که به منافع ملی کشور فکر میکند باید به وحدت ملت، آرامش فضای کشور و پرهیز از مشوش کردن ذهنیت افراد جامعه در ارتباط با مسوولان کشور اهتمام داشته باشد.» شاید برای اصلاحطلبانی که انتظار داشتند علی یونسی وزیر اطلاعات دولت روحانی باشد انتخاب سیدمحمود علوی غیرمنتظره جلوه کند. با این حال مجموعه رفتار و اندیشههایی که سیدمحمود علوی دارد این امیدواری را ایجاد میکند که اگر او بخواهد در چارچوب همان منظومهای عمل کند که ابعاد و زوایایش را طی سالهای گذشته در سخنرانیها و مصاحبههایش بروز داده بود وزیر شایستهای در کابینه اعتدالی حسن روحانی بوده و خواهد توانست دوران درخشانی را در وزارت اطلاعات سپری کند؛ چه اینکه گرچه ساختارها در روند فعالیت وزرا نقش تعیینکنندهای دارند اما کسی که با پیشینهای از میانهروی، نسبت به نگاه افکارعمومی توجه ویژهای دارد، نسبت به قضاوت تاریخ حساس است، رابطه خوبی با اهالی رسانه دارد و سابقهاش نشان میدهد نگاه فرهنگی -اجتماعی به آسیبهای کشور دارد نمیتواند نسبت به ملاحظات و انتظارات ویژهای که طبقه متوسطِ تحول خواه دارند بیتفاوتی نشان دهد؛ ولو آنکه راه وزارتخانه صعبالعبورتر از دربند و درکه باشد.