محمدرضا نسب عبداللهی
این عکس کعبهی زرتشت را در اواخر دهه‌ی ۱۳۰۰ شمسی و پیش از آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد. کعبهی زرتشت در نقش‌رستم (شش کیلومتری تخت‌جمشید) قرار دارد.
نقش‌رستم یک نوع «معماری صخره‌ای» است که آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی (داریوش اول، خشایارشا، اردشیر اول و داریوش دوم) در آن قرار دارد. کعبه زرتشت و نقش‌برجسته‌های مربوط به پادشاهان ساسانی و یادمان‌های عیلامی از دیگر بناها و آثار در نقش‌رستم است.
کعبهی زرتشت بنایی از دوره‌ی هخامنشیان است که روبروی آرامگاه داریوش دوم قرار دارد. بنایی چهارگوش است که پایین آن توپر ساخته شده. نمونه‌ی مشابه این بنا مقبره کمبوجیه یا برج پاسارگاد است. در واقع بنای برج پاسارگاد را بر اساس کعبه زرتشت ساخته‌اند.
در یک طرف کعبهی زرتشت اتاقک وجود دارد. در سه طرفش در سه ردیف پنجره‌های کور دیده می‌شوند که هر چه بالاتر می‌رود اندازه‌هایش کوچک‌تر می‌شود. کعبهی زرتشت روی سکوی سه پلکانی ساخته شده. دور تا دور بنا فرورفتگی‌های تزئینی و ترکیب سنگ سیاه در سنگ سفید وجود دارد. بدون ملات ساخته شده و سنگ‌ها با بست‌های دم‌چلچله‌ای چفت شده‌اند. کاربری بنا هنوز دقیق مشخص نیست، نظرات درباره‌ی این بنا متفاوت است از اینکه آتشکده یا محل نگهداری نسخه‌های اوستا بوده تا رصدخانه و…
معماری کعبه زرتشت و برج پاسارگاد شباهت زیادی با معماری اورارتویی دارد. اورارتو نام تمدّنی در عصر آهن است. از نظر گستره‌ی جغرافیایی، این تمدن در اطراف دریاچه ارومیه، دریاچه وان، سرزمین کوهستانی ارمنستان و ناحیه آناتولی شرقی ترکیه امروزی قرار داشته‌است.