نشست تخصصی “پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی پروژه نمک‌زدایی و انتقال آب از خلیج فارس” با حضور شماری از متخصصان حوزه آب به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار شد.
دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز در بخش اول نشست تخصصی “پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی پروژه نمک‌زدایی و انتقال آب از خلیج فارس” گفت: تخلیه‌ی پساب شور آب شیرین‌کن‌های این پروژه باعث افزایش شوری آب خلیج فارس و درپی آن از بین رفتن جنگل‌های حرا و صخره‌های مرجانی و کاهش تعداد و تنوع آبزیان خلیج فارس می‌شود. از طرف دیگر آب شیرین‌کن‌های این طرح و خطوط انتقال آن و پمپاژ آب از سواحل خلیج فارس به نقاط مرکزی ایران نیاز به مصرف برق زیادی داشته که در شرایط فعلی که کشور با بحران برق و انرژی مواجه است تامین برق مورد نیاز این پروژه باعث ایجاد مشکلات بیشتر برای کشور می‌شود.
به نقل از دانشگاه شیراز، دکتر جهانشیر محمدزاده هابیلی، گفت: سیستم چرخش آب در خلیج فارس به این صورت است که آب با شوری کمتر از سواحل شمالی دریای عمان و تنگه هرمز وارد خلیج فارس شده و سپس با شوری بیشتر از سواحل جنوبی و ساحل جنوبی تنگه هرمز وارد دریای عمان می‌شود. همچنین این طرح می‌تواند به تدریج باعث کاهش جریان آب ورودی از دریای عمان به خلیج فارس و حتی تغییر مسیر آن در قبل از ورود به تنگه هرمز و در نتیجه مرگ اکولوژیک خلیج فارس و تبدیل آن به یک مانداب بسیار شور شود.
هزینه انتقال آب خلیج فارس به شیراز ۴.۵ برابر بودجه عمرانی فارس است
در بخش دوم این نشست، که به بررسی فنی و اقتصادی پروژه نمک‌زدایی و انتقال آب اختصاص داشت، یک عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی، نفت و گاز دانشگاه شیراز گفت: طبق محاسبات انجام شده هزینه‌ی نمک‌زدایی و انتقال هر مترمکعب آب نمک‌زدایی شده به شیراز طبق استعلام قیمت اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ حدود ۴۴ هزار تومان خواهد بود که بیش از ۳۰ برابر هزینه تعرفه شهری است.
دکتر مهرزاد فیلی‌زاده خاطرنشان کرد که هزینه سرمایه گذاریِ اولیه لازم برای پروژه نمک زدایی و انتقال ۲۵۰ هزار مترمکعب آب از خلیج فارس به شیراز بسیار بالا و حدود ۴.۵ برابر “کل بودجه عمرانی استان فارس در سال ۱۴۰۱” است.
وی افزود: پروژه‌ی یادشده برق قابل توجهی مصرف می‌کند و میزان دی‌اکسید کربن، دی اکسید گوگرد و مونوکسیدکربن تولیدی در آن، به ترتیب حدود ۹۴۱ هزار تن، ۱۹۰۰ تن و ۷۳۰ تن در سال خواهد بود.
این دانشیار مهندسی شیمی همچنین به بررسی محصولات کشاورزی صادرشده از ایران پرداخت و با استناد به محاسبات انجام شده بر مبنای میزان آب مجازی هر محصول، میزان آب مجازی صادر شده به ازای صادرات ۹ محصول اصلی کشاورزی ایران را سالانه حدود ۲میلیارد و ۴۰۰میلیون مترمکعب برآورد کرد که این میزان آب، معادل آب مصرفی حدود ۳۴میلیون نفر در سال است؛ بنابراین وی کاهش کشت این محصولات (برای صادرات) را در مناطق کم‌آب کشور پیشنهاد کرد.
انتقال بدون پشتوانه علمی آب دریا زیان‌های محیط زیستی در پی دارد
در بخش سوم این نشست، استاد و مدیر مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه این روزها تبلیغ گسترده‌ای برای شیرین کردن آب خلیج فارس و رساندن آن به درون ایران از رسانه‌ها به گوش می‌رسد و این کار را یک کامیابی برای دولت و نهادهای دست اندرکار می‌دانند، گفت: بنده بر این باورم که کار شیرین کردن گسترده آب و جابه‌جایی آن بدون پشتوانه کافی علمی زیان‌های ویرانگرانه محیط زیستی را به دنبال خواهد داشت لذا اجرایی کردن این پروژه موجب کاهش چشمگیر بارش‌ها و افزایش دما در کشور علی الخصوص مناطق جنوبی ایران و رساندن خسارت به منابع آب و خاک خواهد شد.
دکتر سید محمدجعفر ناظم السادات تاکید کرد: باید در این زمینه با کشورهای حوزه خلیج فارس وارد مذاکرات محیط‌زیستی شده و اتحادیه‌ای از کشورهای حوزه خلیج فارس برای حفظ محیط زیست آن به‌وجود آورده و دیپلماسی علمی راه‌اندازی کرد که دانشگاه شیراز آماده‌ی همکاری و به سرانجام رساندن این موضوع است.
لزوم مدیریت مصرف و استفاده از آب خاکستری
دکتر مسعود نوشادی، استاد بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز نیز در بخشی از این نشست یادآور شد: یکی از اصلی‌ترین راهکارهای جایگزین برای حل مشکل کمبود منابع آب استفاده از ابزار کاهش مصرف آب در منازل در کوتاه مدت و جداسازی آب خاکستری از آب سیاه در دراز مدت است. به علاوه یکی دیگر از راهکارهای مناسب جایگزین احداث تصفیه خانه‌های فاضلاب است تا هم از آلودگی محیط زیست جلوگیری گردد و هم بتوان یک منبع جایگزین پایدار آب را تامین کرد. استفاده مجدد از آب‌های خاکستری هم یک راهکار مناسب جایگزین است.
در قسمت آخر این نشست تخصصی دکتر شاهرخ زندپارسا استاد دانشگاه شیراز به توسعه‌ی ناپایدار کشاورزی که ناشی از برداشت بیش ازحد منابع آب سطحی و زیرزمینی است و پیامدهای بلند مدت آب، غذا، محیط زیست و امنیت انسانی در ایران را از بین می‌برد، اشاره کرد.
او گفت: در ایران، راه‌حل‌های اجرا شده برای ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای آب، اجتناب از کاهش سهمیه‌های موجود بوده است. درعوض، تلاش‌ها بر کاهش این اختلاف در افزایش عرضه (ساخت سدهای بیشتر، حفر چاه‌های بیشتر و انتقال آب از خلیج فارس) و تا حدی، تشویق روش‌های آبیاری مدرن برای بهبود بهره‌وری آب متمرکز شده‌اند.
زندپارسا گفت: در طول چند دهه گذشته، مصرف آب در ایران به طور مداوم از آستانه تنش آبی اولیه (یعنی یک چهارم کل آب تجدیدپذیر) تقریباً به بیشتر چهار برابر رسیده است و به‌مقدار ۵۳ میلیارد مترمکعب بیشتر از مقدار در نظر گرفته شده برای رسیدن به شرایط مطلوب، پایدار، آب مصرف می‌شود.
وی ادامه داد: به‌علت عدم تعادل بین آب تجدید پذیر و مصرف زیاد آن، برای رسیدن به شرایط پایدار، لازم است مصرف آب در کشور کاهش یابد. با افزایش بهره‌وری و راندمان آبیاری نمی‌توان مصرف آب را در کشور کاهش داد. اگرچه در سیستم‌های مدرن آبیاری، به میزان قابل توجهی در مصرف آب در سطح مزرعه صرفه جویی می‌کنند، اما اثربخشی کلی آنها در کاهش مصرف آب در سطح حوضه کم است، و درصورت دسترسی به آب، کشاورزان این آب صرفه‌جویی شده را به مصرف می‌رسانند.
این استاد دانشگاه شیراز گفت: مقادیر آبی که می‌توان از طریق نوسازی آبیاری صرفه جویی کرد، در مقایسه با مقادیر فراوان آبی که باید برای کاهش بحران صرفه جویی شود، بسیار ناچیز خواهد. همچنین با هزینه‌ی بسیارزیاد برای انتقال فقط حدود یک‌درصد از مصرف بیش‌از حد آب مشکلی حل نمی‌شود