در سوره معارج، آیات ۱۹ تا ۳۵ توضیح کاملی از نحوه کارکرد اعمال انسان در اقتصاد بیان نموده است.
به بیان این آیات، اقامه نماز، حق معلوم در اموال برای محرومین و همچنین پرداخت زکات، صدقه و انفاق، دامان خویش را (از بى عفتى) حفظ کردن، امانتها و پیمان خود را رعایت کردن، باعث میشود تا حرص و کم طاقتی انسان کاهش یابد. این مسئله به نوبه خود باعث میشود تا نرخ تنزیل کاهش یافته و استفاده بیرویه از منابع طبیعی و بویژه آب کاهش یافته و از تخریب آن جلوگیری شود.
به عبارت دیگر، هرچه انسان عجولتر و کم طاقتتر باشد، تلاش او برای دستیابی به سود بیشتر در کوتاه مدت افزایش مییابد. در مقابل انسانهایی که طاقت بیشتری دارند، به بلند مدت اندیشیده و به منافع و هزینههای اعمال خود در آینده نیز فکر میکنند. از آنجایی که منافع استفاده از منابع طبیعی به ویژه آب در کوتاه مدت بوده و هزینههای آن (هزینههای جنبی) در بلند مدت به وقوع میپیوندد، لذا حرص و بیطاقتی باعث استفاده بیرویه از آنها میشود. در حالی که حذف چنین صفاتی که در نتیجه اقامه نماز و پرداخت زکات است، باعث میشود که ارزش زمانی پول کاهش یافته و منافع و هزینههای آینده نیز درست به اندازه منافع و هزینههای فعلی در تصمیم گیری نقش بازی کنند. لذا انجام فعالیتهای زود بازده و مخرب منابع طبیعی کاهش مییابند.
بنابراین اعمال خوب انسان (اقامه نماز و پرداخت زکات و انفاق) به طور غیر مستقیم از تخریب منابع طبیعی جلوگیری مینمایند. این در حالی است که پرداخت مالیات و سایر عوارض اجباری این اثر روانی را ندارد. هرچند که مالیات و عوارض اثرات حذف فقر را به همراه خود به ارمغان میآورند.
البته این مسئله نیز در صورتی اتفاق میافتد که قانون به طور دقیق و سخت گیرانه اجرا شود. البته قبل از آن بایستی قانونی همه جانبه نگر تصویب شود. قانونی که اثرات مثبت و منفی گرفتن عوارض و مالیات را در نظر گرفته و با اجرای دقیق آن از ایجاد اثرات منفی مانند تورم و بیکاری و فشار بیشتر بر منابع طبیعی جلوگیری نماید.
این در حالی است که انفاقهای ریاکارانه نه تنها اثرات مثبت انفاقهای واقعی را ندارند، از آنجایی که هیچ قانونی بر اجرای آنها حاکم نیست میتوانند اثرات منفی گستردهای داشته باشند. فردی که از روی ریا و به منظور کسب سود بیشتر انفاق میکند، سعی دارد تا این پول پرداختی را به نوعی از افراد و مشتریان و منابع مورد استفاده بدست آورد. لذا با افزایش قیمتها، کاهش دست مزدها، و فشار بر منابع طبیعی باعث گسترش فقر و تخریب طبیعت میشود. در بسیاری از موارد چنین افرادی به بهانه انجام کار خیر و قرار گرفتن در لیست خیرین از پرداخت حقوق قانونی مانند مالیات و عوارض نیز خود را معاف مینمایند. لذا در قرآن به شدت از انفاق ریاکارانه مزمت شده است.
در سوره ماعون، آیات ۱ تا ۷ مکانیزم کارکرد انفاق در کاهش بلایا و افزایش روزیها را به نوعی دیگر بیان میکند. در این سوره نقش انکار معاد را بیان میکند. انکار روز جزاء باعث ایجاد تفکر کوتاه مدت در انسان میشود. این مسئله به نوبه خود باعث افزایش نرخ تنزیل میگردد. افزایش نرخ تنزیل نیز باعث میشود تا فرد حتی در پرداخت نیازهای ضروری مردم نیز کوتاهی نماید. این در حالی است که انفاق باعث کاهش نرخ تنزیل شده و به دنبال خود، پایداری منابع را به ارمغان میآورد. پایداری منابع نیز باعث میشود تا همواره نیازهای ضروری مردم فراهم باشد. در مقابل آن، عدم انفاق باعث ناپایداری منابع و عدم فراهم بودن نیازهای ضروری مردم میگردد. به عبارت دیگر ایمان به روز جزاء و انفاق کردن هردو باعث استفاده پایدار از منابع و ایجاد رفاه اقتصادی و برقراری عدالت اجتماعی میگردند.
سوره معارج، آیات ۱۹ تا ۳۵
«به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است، هنگامى که بدى به او رسد بى تابى مى کند، و هنگامى که خوبى به او رسد مانع دیگران مى شود (و بخل میورزد)، مگر نمازگزاران، کسانى که نمازهایشان را دائماً به جا مى آورند، و کسانى که در اموالشان حق معیّنى است، براى سائل و محروم، و آنها که به روز جزا ایمان دارند، و آنها که از عذاب پروردگارشان بیمناکند، چرا که هیچ کس از عذاب پروردگارش در امان نیست، و آنها که دامان خویش را (از بى عفتى) حفظ مى کنند، جز با همسران و کنیزان (که در حکم همسرند آمیزش ندارند)، به یقین چنین کسانى مورد سرزنش نخواهند بود. و هر کس جز اینها را طلب کند، متجاوز است. و آنها که امانتها و پیمان خود را رعایت مى کنند، و آنها که به اداى شهادتشان قیام مى نمایند، و آنها که بر نمازشان مواظبت دارند، آنان (که چنین اوصافى دارند) در باغهاى بهشتى گرامى داشته مى شوند.»