روزنامه سراسری قانون، روز سه شنبه ۲۶ آبان یک صفحه کامل را به شهرستان انار اختصاص داد و به معرفی این شهرستان پرداخت.
در این صفحه موقعیت جغرافیایی، آثار تاریخی، فرهنگ و رسوم و آیین عزاداری محرم شهرستان انار معرفی شده است.
فایل پیدیاف این صفحه را از این لینک میتوانید دانلود کنید.
گزارشهای روزنامه قانون درباره شهرستان انار به شرح زیر است:
انار در یک نگاه
انار از لحاظ تقسیمات کشوری یکی از شهرستانهای تابعه استان کرمان است که وسعتی بیش از هشت کیلومتر مربع دارد. این شهرستان از شمال و شمال غربی به استان یزد و از شرق و جنوب شرقی به شهرستان رفسنجان و از مغرب و جنوب غربی به شهرستان شهربابک محدود شدهاست. مرکز این شهرستان شهر انار است. انار در ۳۰ درجه و ۵۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۵ و ۱۸ دقیقه طول شرقی واقع شدهاست. این شهر در بین جاده کرمان – رفسنجان و بر سر دوراهی تهران – بندرعباس و تهران – کرمان قرار گرفته و به علت همین وضعیت از موقع نسبی ویژهای برخوردار است. فاصله این شهر تا کرمان مرکز استان۲۱۰ کیلومتر است.بخش انار سال ۱۳۸۸ با ۲۱۴۰ کیلومتر مربع به شهرستان تبدیل شد و شامل دو شهر انار و امین شهر و دهستان بیاض است. این شهرستان دارای ۵۲ روستا بوده که ۲۰ روستای آن دارای شورا و دهیاری هستند. انار با در بر داشتن ۱۸۵ پارچه آبادی ، روستا، مزرعه ، مکان تابع و مکان مستقل در گستره وسیع و منطقه بسیار حاصلخیز قرار گرفته است.
قدمت انار بر اساس آثار باستانی موجود به قبل از دوره اسلام میرسد. نام نخست این شهر ابان (aban) بوده که اکثر جغرافیدانان قرون سوم و چهارم هجری، این شهر را با همین نام در کتب خود ذکر کردهاند که در این زمینه در کتاب سرزمینهای خلافت شرقی تالیف لستریج صفحه ۳۰۷ ترجمه محمود عرفان چنین ذکر شدهاست:«در ۷۵ مایلی شهرستان یزد نیمه راه یزد شهربابک، شهر انار قرار گرفتهاست که در جهت خاوری ۶۰ مایل تا بهرام آباد (رفسنجان امروزی) فاصله دارد. اکنون انار از توابع ایالت کرمان است ولی این ولایت در قرون وسطی از توابع ایالت استخر در فارس بوده و آن را ولایت روذان (rozan) مینامیدند.»
شهر آبان در دوران حکومت پادشاهان پارسی یکی از شهرهای ولایت استخر فارس بوده است. استخر بزرگترین و مهمترین ولایت فارس بوده و پادشاهان پارس در آنجا ساکن بودهاند. اکنون بقایای شهر استخر در نزدیکی شهرستان مرودشت وجود دارد.آبان به معنای «آبهای روان» و صفت آناهیتا (ناهید)، ایزدبانوی نگهبان آبها در دوران ایران باستان بوده است. نام انار بیشتر از عهد صفویه رایج شد اما در کتب تاریخی دلیل این تغییر نام عنوان نشده است. مردم انار از دو طایفه عمده فارس و عرب هستند و البته سادات این شهر هم گروه قومی جداگانهای محسوب میشوند که دو خاندان عمده آنان مهدوی و هاشمی است.
یکی از رسوم مردم انار در شنبه اول سال از دوران باستان تا چند دهه پیش، این بوده است که روی تپهای به نام «تل غلو» گرد هم میآمدند و آش رشته میپختند و به شادی و سرور میپرداختند و پس از آن به باغی میرفتند که دو رود آب از داخل آن عبور میکرده و به آن «آب مادر و دختر» گفته میشده و در کنار این آبهای روان، شادی میکردند؛ این رسم در انار از اهمیت آب نزد مردم این منطقه و پیوند آن با نام دوران باستانیاش یعنی آبان خبر میدهد. علاوه بر اینها در انار منطقهای بیابانی با چند کوه به نام «شمش» وجود دارد و شمش به معنای «خدای خورشید بابلی» است.این شواهد و اشارات کتب تاریخی و گفتههای باستانشناسان نشان میدهد که انار (شهر آبان قدیم) از جمله شهرهای کهن ایران باستان بوده که هنوز ناشناخته مانده است. از اماکن تاریخی شهرستان انار میتوان به ارگ انار که در محل به قلعه معروف است، بقعه بشر بن حارث معروف به بشر حافی، قلعه سنگی ده حیدر،قلعه داوودآباد، ساختمان اداره طرق، خانه خادم آستانه، مزار شاه، پیر مراد، قلعه دختر بیاض، برج کلیاس بشرآباد، یخدان، بقعه امامزاده محمد صالح، خانه ابوالحسنخانی، کاروانسرای شاه عباسی و
قلعه شاهم آباد اشاره کرد. تالاب فرهنگ آباد که در گویش محلی به خیس کش معروف است نیز یکی از جاذبههای طبیعی شهرستان انار است. همچنین کلوتهای این شهرستان دیدنی است. از دیگر جاذبه های گردشگری انار میتوان کوهپایه های انار که منتهی به کوههای جوزم بوده را نام برد که در تابستان و فصلهای خوش آب و هوا مردم شهرستان به این مناطق جهت تفریح و گردش می روند. از دیگر مناطق کوهستانی شهرستان انار میتوان منطقه کوهستانی بیاض و دهنه زیبا و سرسبز بیاض را نام برد که دارای جاذبههای طبیعی،سرسبز وکوه های زیباست. شغل اکثریت مردم این شهرستان کشاورزی که البته به علت کم آبی و کیفیت نامناسب آن، تنها محصولی که هنوز مقاومت کرده و کشت میشود پسته است. هرچند پسته را معمولا به نام شهر رفسنجان میشناسند اما یک چهارم پسته کرمان در انار تولید میشود و در حال حاضر بیشتر پستهای که از ایران به جهان صادر میشود از این شهر است.پسته شهر انار، پسته متفاوت، پربارتر و مرغوبتری نسبت به سایر پسته ها در ایران است. مهمترین نوع پسته این شهر ،پسته اکبری اناری است که به عنوان مرغوبترین پسته ایران نیر شناخته میشود.
کاربافی، لبافی، چرخریسی و اسی از جمله صنایع دستی انار بوده است.ساکنان قدیم انار در صنعت کاربافی، سفره، جاوند، پارچه نخی و پارچه کرباس تولید میکردهاند. مردم این منطقه با رنگآمیزی پارچههای کرباس از آنها برای تهیه لباس استفاده میکردند.
سه گانه انار کرمان برای سالارشهیدان
رضا سلیمان نوری: مردم شهرستان انار نیز چون سایر مردم ایران زمین ارادت ویژهای به خاندان اهل بیت عصمت و طهارت ، خاصه سرور و سالار شهیدان اباعبدا…الحسین(ع) دارند. در انار نیز چون بسیاری از نقاط ایران از چند روز مانده به آغاز ماه محرم، با دلهایی مالامال از ارادت به امام حسین(ع)در و دیوارها را سیاه پوش میکنند.به دلیل وسعت به نسبت کم انار و امین شهر در این ایام در هر جای این دو شهر قدم بگذاری، سیاهپوش بوده و غم و اندوه، خیابانها و کوچهها و معابر عمومی و در و دیوار را فرا گرفته است.همچنین همزمان با شب اول محرم مجالس عزاداری، روضهخوانی و وعظ و خطابه در مساجد و اماکن مذهبی دو شهر خاصه امامزاده محمد صالح(ع) با شور هر چه تمام آغاز میشود.در این آیینها وعاظ و سخنرانان ابعاد مختلف حادثه عاشورا را مورد بحث و بررسی قرار میدهند تا جان های عطشناک را سیراب از زلال عاشورا کنند.البته مردم انار همچون بسیاری از ساکنان ایران زمین آیینهایی خاص خود برای گرامیداشت یاد شهدای کربلا دارند که سه نمونه از مهمترین آنها یکی«مراسم برافراشتن شدّهها در شب طوق» ،«جوشزنی تاسوعا و عاشورا»و «تعزیه ظهر عاشورا» است.سه آیینی که در ذیل کمی بیشتر با آنها آشنا میشویم.
برافراشتن شدّهها در شب طوق
مردم شهرستان انار در شب هفتم ماه محرم با برافراشتن شدّه، یاد حضرت ابوالفضل عباس(ع) علمدار کربلا را گرامی میدارند. شدّه در لغت به معنای نشان و علم است.تعدادی از مردم شهرستان انار در شب هفتم محرم که از این شب با عنوان شب طوق یاد میکنند با برافراشتن شدّه یا همان بیرق و علمهای گوناگون در جلوی دستههای سینهزنی و زنجیرزنی با حضور پرشور شیفتگان حضرت امام حسین (ع) حرکت میکنند.سنت درست کردن «شدّه» در انار از قدیم الایام مرسوم بوده است. قدیمیها احترام خاصی برای «شدّه» قائل بودند و یکی از نذرهای خاص آنان برای رفع حاجات ،نذر پارچه جهت درست کردن «شدّه» بود.همچنین رسم داشتند که «شدّه» را برسر دست گرفته و ذکر بگویند و اگر در این حال «شدّه» به دلیل سنگینی توانایی حفظ تعادل «شدّه» را نداشته و آن را بر زمین میزدند، به جبران این عمل اقدام به پخش غذای نذری میکردند. همچنین هنوز هم بعضی از قدیمیها چوب «شدّه» را میبوسند. از منظر ایشان «شدّه» نمادی از سرهای شهدای کربلا ست.البته ناگفته نماند که «شدّه»ها در انار بر دو گونه است. برخی از «شدّه»ها گرد و سنگینتر هستند و برخی کوچکتر بوده و شکل ظاهری آنها نیز بیشتر حالت مربعی دارد. همچنین روی «شدّه»های مربوط به هیئت محلات پایین شهر، پنجه و روی «شدّه»های محلات بالای شهر، نیزه نصب میشود که یکی نشان حضرت ابوالفضل(ع) و دیگری نشان
حضرت اباعبدا…(ع) است.
وزن هر کدام از شدّهها بین ۲۰ تا ۷۰ کیلوگرم است و هر یک از هیئتهای عزاداری سه تا ۱۰ شدّه را در آیین شب هفتم ماه محرم به یاد علمدار کربلا در خیابانها، مساجد، حسینیهها و همچنین امامزاده محمدصالح شهرستان انار به حرکت در میآورد. ناگفته نماند که به هنگام حرکت «شدّهها»، مردم به ذبح گاو، شتر و گوسفند به عنوان نذورات در جلوی آنان اقدام میکنند. هستند برخی عزاداران با پخش نذورات و همچنین پاشیدن نقل روی علمها یاد مقاومت و ایثار سالار شهیدان را گرامی میدارند.
آیین جوش زنی
دیگر آیین مهم اهالی انار در گرامیداشت یاد و خاطره شهدای کربلا در ماه محرم جوشزنی است. قدمت این آیین که سال ۱۳۹۱ به ثبت ملی هم رسیده به دوران صفویه بر میگردد. این آیین سنتی که در اوقاتی مثل شب عاشورا و تاسوعا به اوج خود می رسد و تا نیمه شب ادامه دارد و مردان به خصوص جوانها به شور و حال زائد الوصفی در این حلقه ماتم با اشعار جانسوز به نوحه سرایی میپردازند. در جوش زنی عزاداران باحلقه کردن دست چپ در کمر همدیگر و حرکت ریتمیک پا به صورت دایره وار در وسط میدان تکیه و حسینیه با بیان اشعاری هماهنگ با دست راست بر سینه میکوبند.به طوریکه نیمی از جمعیت یک بیت یا یک مصراع از شعر را میخوانند و نیمه دیگر پاسخ نیمه بیت یا مصراع را میدهند. این اشعار با آهنگها و ریتم های مختلفی خوانده میشود که تغییر هر آهنگ با متن چاووشی توسط یک نفر در وسط میدان صورت می گیرد. حلقه
دایره وار جوش زنی تداعی کننده حرکت پروانه به دور شمع است در حقیقت تبلور چرخش پروانه ها به دور شمع وجود امام حسین (ع)است.
جوش زنی همچنین دارای سبکهای مختلفی است که حیدری، ترکی و میمندی مشهورترین سبکهای این نوع عزاداری در انار است. از نکات جالب توجه این نوع عزاداری باید به جایگاه سالخوردگان و به عبارت بهتر حفظ حرمت پیشکسوت در آن اشاره کرد. در جوش زنی پیر غلامان، همیشه در سر حلقه دایره ایستاده و جوانان بر اساس چارچوب سنی در صف های بعدی قرار می گیرند. مدت زمان این نوع عزاداری متفاوت است و گاهی تا یک ساعت ونیم طول میکشد.جوش زدن در انار طی روزهای تاسوعا و عاشورا در دو نقطه مختلف شهر بسیار باشکوه برگزار می شود. این دو مکان، حسینیههای محله پایین و محله بالای شهر انار هستند که برگزاری این مراسم در آنها سابقه چندین صد ساله دارد.
تعزیه خوانی ظهر عاشورا
ناگفته نماند که عزاداری مردم انار برای سالار شهیدان به دو آیین ذکر «شدّه» در بالا ختم نمیشود. مراسم تعزیه خوانی آیین سنتی دیگری است که در ظهر و عصر عاشورا برای گرامیداشت یاد شهدای کربلا در در شهرستان انار برگزار میشود. در این آیین تعزیه خوانان به اجرای نمادین مجالسی چون شهادت حضرت علیاکبر (ع)، ابوالفضل (ع)، علیاصغر (ع) و امام حسین (ع) در جوار امامزاده محمد صالح(ع) اقدام میکنند. آیینی که به طور معمول با استقبال شدید اهالی انار همراه است و آنان به این ترتیب یاد و خاطره بزرگمردان صحرای کربلا را گرامی میدارند.
هو علی جان؛آیینی برای پاسداشت مولای متقیان
یکی از ایامی که مردمان هر شهر و منطقهای از کشور سعی دارند تا با برگزاری آیین و مراسم خاص و ویژه خود به نوعی اهمیت آن دوران را یادآور شوند،ماه مبارک رمضان است. مردم انار نیز از این قاعده کلی جدا نیستند با این ویژگی خاص که مهمترین آیین ساکنان این شهرستان در ماه مبارک رمضان که مراسم «هو علی جان» نام دارد در شب
بیست و هفتم ماه مبارک رمضان برگزار میشود.
مردم انار در چنین شبی ابتدا به تشکیل گروههای چند نفره از سنین مختلف شامل کودکان، جوانان و حتی ریشسفیدان اقدام میکنند. سپس این گروهها به در خانهها میروند و با خواندن اشعاری از صاحب خانه آجیل،شکلات ،اسکناس و سایر تنقلات را دریافت میکنند.در فلسفه این شب نقل شده شب بیست و هفتم رمضان، مصادف است با شب کشته شدن ابن ملجم قاتل مولای متقیان به دست امام حسن مجتبی (ع) و مردم به منظور اعلام شادی خود از این حرکت امام دوم شیعیان این مراسم را اجرا میکنند.
این مراسم به شکلی است که دسته های«هوعلی جان» بر در خانهها رفته و بدون آنکه در بزنند با خواندن شعر «گل علی بلبل علی ،یا صاحب دل دل علی …» صاحب خانه را از حضور خود مطلع میکنند. سپس یک نفر از اعضای گروه که معمولا از همه بزرگتر است اشعاری را همچون «هو علی جان،جان علی جان،رمضون اومد قربونش کنین ،گاو و گوساله مهمونش کنین» به گویش محلی میخواند و بقیه با گفتن «هو علی جان جان علی جان» او را همراهی میکنند.
در قدیم اعضای گروه «هوعلی جان» اگر نانی از صاحب خانه میگرفتند تا عید قربان نان را هرچند خشک میشد، نگه میداشتند و در روز عید با گوشت قربانی میخوردند و معتقد بودند این کار آنها ثواب و برکت دارد.
ناگفته نماند که در مقابل مراسم «هو علی جان » برای مردان، مراسم «کلید زنی» به گویش محلی مردم انار «کل زنو » برای زنان در این شب برگزار میشود که در شهر های دیگر به این مراسم «قاشق زنی» میگویند. در این مراسم دیگر زنان شعری نمیخوانند اما به در خانه ها میروند و با زدن قاشق به ظرفهایشان زنان ساکن خانه برای آنها آجیل و سایر تنقلات میآورند.
خواجه شریف؛زیباترین مسجد انار
مسجد خواجه شریف زیباترین مسجد تاریخی شهر انار است که با شماره ۱۱۶۱۷ سال ۱۳۸۳ به عنوان اثری صفوی در فهرست میراث ملی کشور ثبت شده است. بنا به روایتی خواجه شریف یکی از سرداران شاه عباس صفوی بوده و لقب «مین باشی» داشته و در دوره صفویه حاکم انار بوده است در اواخر عمر این مسجد را بنا کرده است. روایت دیگری نیز میگوید چون دختر خواجه شریف صاحب فرزند نمیشده، این مسجد را برای رفع این مشکلش ساخته است.معماری مسجد خواجه شریف بسیار دیدنی است و با توجه به اینکه نمونه کاملی از معماری مذهبی عهد صفوی محسوب میشود،سفر به انار و ندیدن این مسجد زیبا برابر با عدم سفر به این شهر است.
داوودآباد؛قلعهای باقیمانده از عهد صفویان
قلعه داوودآباد با بیش از سه هزار مترمربع مساحت و چهار برج ۹ متری در یک کیلومتری روستایی با همین نام در امینشهر واقع شده است.این قلعه که احتمالا کاربرد نظامی داشته، در دوره صفویه ساخته شده و آثاری از تعمیر و بازسازی آن در دوره قاجار نیز وجود دارد. این قلعه دارای ورودی دو طبقه بوده که متاسفانه بخشی از ساختمانهای داخل آن بر اثر سیل و بخشی دیگر توسط کشاورزان محلی تخریب شده است.البته تخریب صورت گرفته از سوی مردم محل بسیار هدفمند بوده است زیرا ایشان از بقایای خاک قلعه در زمینهای پسته خود استفاده میکنند. این در حالی است که قلعه داوودآباد با شماره ۲۱۴۸۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
خانه خادم آستانه؛ یادگاری از نوادگان ملاصدرا
خانه تاریخی خادم آستانه که با شماره ۱۱۶۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده در کنار امامزاده محمدصالح (ع) انار قرار دارد. این خانه تاریخی دارای برجی بسیار زیباست که دیدن آن خالی از لطف نیست. خانه تاریخی خادم آستانه که قدمت آن به اواخر دوره زندیه میرسد، روزگاری محل زندگی نوادگان ملاصدرای شیرازی، فیلسوف بزرگ ایرانی بوده است. همچنین بر اساس اسناد موجود میرزا رضای کرمانی ضارب ناصرالدین شاه قاجار نیز مدتی در این خانه اقامت داشته است.